توصیف خداوند در قرآن و عهدین

از مسائل بسیار مهم قابل بررسی در قرآن و عهدین ، توحید و شناخت ویژگی های خداوند است که در بعضی از شاخصه های مهم ، تفاوت بسیار اساسی با هم دارند . به طوری که این تفاوت ، شالوده تفاوت مکتبی بین ادیان موجود جهان را رقم می زند . در این مقال ، سعی می شود به طور مختصر ، ضمن تبیین عهدین و شناخت اجمالی آن ، به تفاوت نگرشی پیروان این مکاتب به خداوند بپردازیم .

عهدین

عهدین نام کتاب مقدس یهود و مسیحیت است که اشاره به دو عهد و پیمانی است که خداوند از پیروان این دو آیین گرفته که در عهد نخست یا قدیم خداوند از امت یهود پیمان گرفت که بر شریعت خداوند پایدار باشند که از آن به ده فرمان نیز تعبیر می شود . ده فرمان فهرستی از دستورات مذهبی است که طبق کتب پیدایش و تثنیه از جانب خدا، بر موسی در محلی به نام کوه سینا وحی شد. به باور یهودیان و مسیحیان، این احکام بر دو لوح سنگی حک شدند و موسی آنها را برای قوم بنی اسرائیل خواند. این فرمان ها محور شریعت یهودند و تمام احکام شریعت در همین فرمان ها ریشه دارد. قوم اسرائیل با پذیرفتنِ این فرمان ها با خدا هم پیمان مى شود. در قرآن کریم نیز به «الواح» اشاره شده است[1] که اشاره است به دو لوح ده فرمان. ده فرمان در باب بیستم سفر خروج و در باب پنجم سفر تثنیه، به طور منظم (با تفاوت هاى بسیار اندک)، و در جاى جاى تورات، به گونه اى پراکنده ذکر شده است.

۱- من خداوند خالق تو هستم که تو را از اسارت و بندگی مصر آزاد ساختم.

۲- تو را معبود دیگری جز من نباشد. هیچ تصویری از آنچه در آسمان و یا بر روی زمین و یا در آب است، نساز و آنها را پرستش ننما.

۳- نام خدای خالقت را بیهوده بر زبان نیاور (از آن سوءاستفاده نکن)

۴- روز شنبه را به یاد داشته باش تا آن را مقدس بداری.

۵- پدر و مادرت را احترام بگذار.

۶- قتل نکن و به مردم ظلم نکن. کودکان را نکشید.

۷- زنا نکن.

۸- دزدی نکن.

۹- در مورد همنوعت شهادت دروغ نده.

۱۰- چشم طمع به مال و ناموس دیگران نداشته باش

در عهد دوم یا جدید ، خداوند از امت پیمان گرفت که بر عیسی مسیح (ع) محبت بورزند که این محبت مایه رستگاری و نجات امت مسیح خواهد بود . یهودیان به عهد اول پایبند بوده و عهد دوم را نمی پذیرند اما مسیحیان به عهد نخست با دیده تقدیس می نگرند . عهد قدیم شامل سی و نه کتاب بوده که پنج کتاب آن به اسفار معروف است شامل : سفر پیدایش ، سفر خروج ، سفر لاویان ، سفر اعداد و سفر تثنیه می باشد .

عهد جدید با تفاوتی در بعضی از کتب ، مجموعاً بیست و هفت کتاب را شامل می شود .

قرآن

معجزه ماندگار و همیشه جاوید پیامبر اسلام (ص) است که در طول بیست و سه سال بر اساس شرایط و اوضاع گوناگون نازل شد . در این کتاب ضمن برخورد با مشترکاتی با عهدین ، تفاوتهایی اساسی بویژه در دو حوزه توحید و نبوت به چشم می خورد که در این مجال به مبحث توحید پرداخته و موضوع نبوت به نوشتاری دیگر موکول می گردد .

خداوند در قرآن

با تتبع در آیات قرآن کریم ، به خداوندی که به تعبیر خود ، صاحب تمام اسماء نیکو[2] است ، علیم [3] ، بصیر[4]، سمیع[5] ، عالم الغیب و الشهاده[6] ، مهیمن[7]، عزیز[8] صمد[9] ، لطیف [10]و بسیاری از اوصاف دیگر که بیانگر ذات نامحدود اوست بر می خوریم که توجه به هر یک از این معانی بیانگر حوزه نامحدودی از معارف است که دسترسی به تمام و کمال آن بغیر استمداد از معصومین (ع) امکان پذیر نیست . الله در قرآن تنها وجود نامتناهی است که مستجمع تمام صفات جمال و جلال است که هر کمالی به او بر می گردد و هر نقصی از دامن کبریایی او دور می شود [11]. او یگانه وجودی است که سر منشأ همه امور بوده و نهایت همه چیز بسوی او خواهد بود[12] . او همان است که نه تنها سخنان آشکار را می داند بلکه بر پنهانیات درون قلبها نیز آگاه است[13] .

خداوند در عهدین

عهد قدیم

در اینجا نظر خواننده محترم را به توصیفاتی که از خداوند در کتاب مقدس عهد قدیم وجود دارد جلب می نماییم که چه تفاوت نگرشی عمیقی بین دو مکتب اسلام و یهودیت موجود است .

1- خدای مادی

6آن درخت در نظر ز ن، زیبا آمد و با خود اندیشید: میوه ء این درختِ دلپذیر، می تواند، خوش طعم باشد و به من دانایی ببخشد » پس از میو هء درخت چید و خورد و به شوهرش هم داد و او نیز خورد. 7آنگاه چشمانِ هر دو باز شد و از برهنگی خود آگاه شدند؛ پس با برگهای درختِ انجیر پوششی برای خود درست کردند. 8عصر هما ن روز، آدم و زنش ، صدای خداوند را که در باغ راه می رفت شنیدند و خود را لابلای درختان پنهان کردند. 9خداوند آدم را ندا داد*«؟ آدم ، چرا خود را پنها ن می کنی10 آدم جواب داد صدای تو را در با غ شنیدم و ترسیدم ، زیرا برهنه بودم ؛ پس خود را پنهان کردم 11 خداوند فرمود چه کسی به تو گفت که برهنه ای؟ » : آیا از میوه ء آن درختی خوردی که به تو گفته بودم از آن نخوری12 آدم جواب داد این زن که یار من ساختی، از آن میوه به من داد و من هم خوردم[14] .

22،23،24 شبانگاه یعقوب برخاست ودو همسر و آنیزان و یازده فرزند و تما م اموال خود را برداشت ، به کنار رود اردن آمد وآنها را از گذرگاه یبوق به آنطرف رود فرستاد و خود در همانجا تنها ماند. سپس مردی به سراغ او آمد که تا سپیده صبح با او کشتی گرفت .25 وقتی آن مرد دید که نمی تواند بر یعقوب غالب شود، بر بالای ران اوضربه ای زد و پای یعقوب صدمه دید.

26سپس آن مرد گفت بگذار بروم ، چون سپیده دمیده است . اما یعقوب گفت تا مرا برکت ندهی نمی گذارم از اینجا بروی27 آن مرد پرسید نام تو چیست » : جواب داد یعقوب .28به او گفت: پس از این نام تو دیگر یعقوب نخواهد بود، بلکه اسرائیل *، زیرا نزد خدا و مردم مقاوم بوده و پیروز شد ه ای . 29یعقوب از او پرسید نام تو چیست ؟ آن مرد گفت چرا نام مرا می پرسی آنگاه یعقوب را در آنجا برآت داد. 30یعقوب گفت در اینجا من خدا را روبرو دید ه ام و با این وجود هنوز زنده هستم پس آن مکان را فنی ئیل ( چهره خدا ) نامید .31 یعقوب هنگا م طلوع آفتاب به راه افتاد. او بخاطر صدمه ای که به رانش وارد شد ه بود، می لنگید32 (بنی اسرائیل تا به امروز ماهیچه ء عِرق النِساء را که در را ن است نمی خورند، زیرا این قسمت از رانِ یعقوب بود که در آن شب صدمه دید.[15])

2- خداوند فراموشکار

8سپس خدا به نوح و پسرانش فرمود: 9و 10 و 11 شما و با نسلهای آینده شما و حتی با تمام حیوانات ، پرندگان و خزندگا ن عهد می بندم که بعد از این هرگز موجودات زنده را بوسیله طوفان هلاک نکنم و زمین را نیز دیگر بر اثر طوفان خراب ننمایم . 12 این است نشان عهد جاودانی من : 13 رنگین کمان خود را در ابرها می گذارم و این نشان عهدی خواهد بود که من با جهان بسته ام . 14 وقتی ابرها را بالای زمین بگسترانم و رنگین کمان دیده شود، 15 آنگاه قولی را که به شما و تمام جانداران داده ام به یاد خواهم آورد و دیگر هرگز تمام موجودات زنده بوسیله طوفان هلاک نخواهند شد. 16 و 17 آری، رنگین کمان نشانه عهد من است با تمام موجودات زنده روی زمین [16].

3- خداوند ضعیف در برابر کید انسان

21خداوند لباسهایی از پوست حیوان تهیه کرد و آدم و همسر ش را پوشانید. 22 سپس خداوند فرمود که آدم مانند ما شده است و خوب و بد را می شناسد، نباید گذاشت از میوهء "درخت حیات " نیز بخورد وتا23 ابد زنده بماند پس خداوند او را از باغ عدن بیرون راند تا برود و در زمینی که از خاکِ آن سرشته شده بود،کار کند. 24 بدین ترتیب او آدم را بیرون کرد ودرسمت شرقی باغ عدن فرشتگانی قرار داد تابا شمشیر آتشینی که به هر طرف می چرخید راه« درخت حیات » ، را محافظت کنند.[17]

4- خداوند نادم و پشیمان

5و 6هنگامی که خداوند دید مردم غرق در گناهند و دایماً بسوی زشتی ها و پلیدی ها می روند، از آفرینش انسان متأسف و محزون شد. 7پس خداوند فرمود من انسانی را که آفریده ام از روی زمین محو می کنم . حتی حیوانات و خزندگان و پرندگان را نیز از بین می برم ، زیرا از آفریدن آنها متأسف شدم [18].

5- خداوند مرئی

9پس از آنکه یعقوب از بین النهرین وارد بیت ئیل شد، خدا بار دیگر بر وی ظاهر شد و او را برکت داد10 و به او فرمود بعد از این دیگر نام تو یعقوب خواند ه نشود، بلکه نام تو اسرائیل* خواهد بود. 11 من هستم خدای قادر مطلق . بارور و زیاد شو! ملل زیاد و پادشاها ن بسیار از نس ل تو پدید خواهند آمد. 12 سرزمینی را که به ابراهیم و اسحاقدادم13 سپس به تو و به نسل تو نیز خواهم داد سپس خدا از نزد او به آسمان صعود کرد. 14 پس از آن ، یعقو ب در همانجایی که خدا بر او ظاهر شده بود، ستونی از سنگ بنا کرد و هدیه نوشیدنی برای خداوند بر آ ن ریخت

[19]

عهد جدید

خداوند به صلیب کشیده شده

پس چون بوسیله ایمان به عیسی مسیح در نظر خدا پاک و بی گناه محسوب شده ایم ، از رابطه مسالمت آمیزی با خدا بهره مند هستیم . این رابطه زمانی ایجاد شد که خداوند ما عیسی مسیح جانش را روی صلیب در راه ما فدا کرد [20].

نتیجه :

با بررسی تطبیقی بین قرآن و عهدین که به زعم پیروان مکاتب سه گانه ، از جمله کتب آسمانی محسوب می گردد ، شاهد تفاوت اساسی در شناخت اوصاف حق تعالی هستیم که در این میان ، فقط قرآن است که ذات خداوند را نامحدود و مبرا از هرگونه لوازم مادی که مستلزم نیاز و احتیاج است می داند . و با ارائه تصویری صحیح از آفریننده کائنات ، ضمن بزرگداشت مقام شامخ خداوندی ، نیاز مستمر و دائم[21] همه عالم هستی به او را گوشزد می نماید .

پی نوشت:

[1] - اعراف / 145

[2] - اعراف / 180

[3] - بقره / 29 و 95و115و158 – آل عمران / 34و63و73 و....

[4] - بقره / 96و110و223و265 – آل عمران /15و20و156و163 و ...

[5] - بقره / 181و227 و 244 256 – آل عمران /34و38و121 – اعراف / 200 و .....

[6] - انعام / 73 – توبه /94 و 105 – رعد /9 – مؤمنون/92 و ...

[7] - به معنای نگهبان و حافظ . حشر / 23

[8] - حشر /23

[9] - به معنای بی نیازی که همه به او نیازمندند. اخلاص / 2

[10] - به معنای خدایی که قابل دیدن نیست . انعام /103

[11] - صافات / 159 و 180

[12] - بقره /210 – آل عمران /109 – حج/76

[13] - رعد / 10

[14] - سفر پیدایش – فصل 3 – آیه 8

[15] - همان – فصل 32 – آیه 22و23و24و26

[16] - همان – فصل 9 – آیه 15

[17] - همان – فصل 3 – آیه 22

[18] - همان – فصل 6 – آیه 6

[19] -همان – فصل 35 – ایه 9

[20] - رساله پولس رسول به رومیان – فصل 5

[21] - فاطر / 15

محمد رضا باغبانزاده

کارشناس پژوهش اداره کل تبلیغات اسلامی گیلان